JAKIE PRAWA MA OFIARA PRZEMOCY DOMOWEJ?
Przemoc domowa stanowi powszechny problem, który dotyka bardzo wiele rodzin w Polsce. Z uwagi na skalę problemu ustawodawca wyposażył osoby pokrzywdzone w narzędzia, które mają zapobiegać przemocy domowej i umożliwić pokrzywdzonym uwolnienie się od sprawców przestępstw.

W obecnym stanie prawnym istnieje wiele uregulowań zarówno ustawowych, jak i szczególnych, które wpływają na coraz skuteczniejszą ochronę prawną osób doświadczających przemocy w rodzinie. Podstawowym dokumentem regulującym kwestie przemocy w rodzinie w ujęciu prawnym jest Ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Określa ona zadania służb i instytucji, które mają udzielać wsparcia i pomocy osobom doświadczającym przemocy w rodzinie oraz zasady pracy zarówno z osobami stosującymi przemoc w rodzinie, jak również jej doznającymi. Zgodnie z art. 2 pkt 2 wspomnianej ustawy, przemoc w rodzinie jest rozumiana przez prawo jako jednorazowe bądź powtarzające się umyślne działanie albo zaniechanie, które narusza prawa lub dobra osobiste osób najbliższych w rozumieniu art. 115 § 11 Kodeksu karnego, a także innych osób mieszkających lub gospodarujących wspólnie, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność (w tym seksualną), powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące u nich cierpienia i krzywdy moralne.
 
Praw ofiary przemocy domowej
Pośród praw ofiar przemocy domowej możemy wymienić m.in. prawo do schronienia w specjalistycznym ośrodku wsparcia dla ofiar przemocy, ochrony przed osobą stosującą przemoc w rodzinie czy też do żądania wszczęcia procedury Niebieskiej Karty. Przede wszystkim osoba pokrzywdzona przemocą w rodzinie ma prawo do ochrony przed osobą będącą sprawcą przemocy, uzyskania natychmiastowej pomocy psychologicznej i prawnej oraz zorganizowania dla osoby pokrzywdzonej niezwłocznie dostępu do pomocy medycznej w przypadku, gdy wymaga tego stan zdrowia ofiary przemocy w rodzinie. Pokrzywdzeni mają nadto prawo do terapii indywidualnej ukierunkowanej na wsparcie ofiary przemocy w rodzinie oraz ukierunkowanej na nabycie umiejętności ochrony przed osobą stosującą przemoc w rodzinie, zapewnienia dostępu do pomocy medycznej, zapewnienia warunków bytowych w postaci: całodobowego pobytu, miejsca do spania, miejsca do nauki dla dzieci, wyżywienia, dostępu do kuchni, środków czystości czy też odzieży.
Prawa ofiar przemocy domowej zawierają również prawa, takie jak żądanie wszczęcia procedury Niebieskiej Karty. Wniosek o wszczęcie tej procedury należy złożyć do najbliższego Ośrodka Pomocy Społecznej lub zgłosić w najbliższym komisariacie Policji. Co więcej, w przypadku powzięcia w toku prowadzonych czynności służbowych (np. przez policję) lub zawodowych (np. pracownika ośrodka pomocy społecznej, nauczycieli, ratowników medycznych etc.) podejrzenia, że w rodzinie ma miejsce stosowanie przemocy, przedstawiciele tych organów mogą podjąć decyzję o wszczęciu z urzędu procedury Niebieskiej Karty.
 
Niebieska Karta
Osobę dotkniętą przemocą w rodzinie zaprasza się na posiedzenie zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej. Tam analizuje się sytuację rodziny i wypełnia formularz Niebieska Karta – C. Grupa robocza opracowuje indywidualny plan pomocy rodzinie zawierający propozycje działań pomocowych.
Osoba, wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc również zapraszana jest na spotkanie grupy roboczej. Jeśli w toku postępowania ujawni się, iż np. przemoc w rodzinie wynika z nadużywania alkoholu przez sprawcę, wówczas osobę taką kieruje się do gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych.
Zakończenie procedury Niebieskiej Karty następuje, gdy ustanie przemoc w rodzinie i zostanie zrealizowany indywidualny plan pomocy oraz gdy grupa robocza podejmie decyzję o braku zasadności podejmowania dalszych działań.
Należy podkreślić, że procedura Niebieskiej Karty przeprowadzana jest niezależnie od innych rodzajów postępowań, w szczególności postępowania karnego, cywilnego czy rodzinnego.
 
Postępowanie karne
Najdalej idącej ochrony ofiary przemocy w rodzinie powinny poszukiwać w ramach postępowania karnego. Prawa ofiar przemocy domowej mają swoje zastosowanie szczególnie, jeżeli zachowanie sprawcy przemocy wypełnia znamiona przestępstwa (np. przestępstwa znęcania, uporczywego nękania, pobicia czy kierowania pod adresem osoby pokrzywdzonej gróźb karalnych). Należy wówczas złożyć zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. Zawiadomienie można złożyć ustnie na najbliższym Komisariacie Policji – wówczas Policjant sporządzi protokół przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie i przesłucha ofiarę przemocy w rodzinie w charakterze świadka lub w formie pisemnej – składając w Prokuraturze lub Komisariacie Policji pisemne zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa. Zawiadomienie można wysłać także pocztą na adres Prokuratury lub Policji. Przy składaniu zawiadomienia należy wskazać dowody na potwierdzenie agresywnego zachowania sprawcy przemocy oraz złożyć wnioski o przeprowadzenie przez organy ścigania czynności dowodnych w celu przedstawienia sprawcy przemocy zarzutu popełnienia przestępstwa. W przypadku doznania przez ofiary przemocy fizycznej organy ścigania skierują osobę pokrzywdzoną na badanie sądowo – lekarskie do najbliższego Zakładu Medycyny Sądowej celem ustalenia, jaki charakter mają doznane obrażenia i czy stanowią one naruszenia czynności narządu lub rozstrój ciała trwający krócej lub dłużej niż 7 dni. Ma to istotne znaczenie z punktu widzenia odpowiedzialności karnej sprawcy przemocy.
Na skutek złożonego zawiadomienia organy ścigania przeprowadzą dowody wskazane przez ofiarę przemocy domowej w zawiadomieniu o przestępstwie, np. przesłuchają świadków (w tym sąsiadów, pozostałych domowników), zwrócą się o notatki urzędowe z interwencji Policji w miejscu zamieszkania, mogą też zwrócić się do OPS o przesłanie dokumentacji dot. procedury Niebieskiej Karty.
 
Środki zapobiegawcze
Jeżeli podejrzenie stosowania przemocy okaże się uzasadnione, Prokurator może wydać postanowienie o zastosowaniu wobec sprawcy przemocy środków zapobiegawczych, np. nakazu opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z ofiarą przemocy w rodzinie , zakazu zbliżania się do osoby pokrzywdzonej przemocą na określoną odległość, zakazu kontaktowania się z osobą pokrzywdzoną, dozór Policji. W uzasadnionych przypadkach Prokurator może wystąpić do Sądu z wnioskiem o tymczasowe aresztowanie sprawcy przemocy.
W przypadku skierowania do Sądu aktu oskarżenia przeciwko sprawcy przemocy, pokrzywdzony ma prawo do złożenia oświadczenia, że będzie występować w postępowaniu jurysdykcyjnym w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Takie oświadczenie osoba pokrzywdzona może złożyć do najpóźniej do momentu otwarcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie. Warto złożyć takie oświadczenie już wcześniej, na etapie dochodzenia, ponieważ można narazić się na upływ terminu do złożenia takiego oświadczenia w sądzie. Dzięki złożeniu takiego świadczenia osoba pokrzywdzona przemocą zachowa prawa strony w postępowaniu karnym przed Sądem.
 
Środki karne
W sytuacji skazania sprawcy przemocy domowej za przestępstwo Sąd w ramach wyroku skazującego może orzec środki karne w postaci zakazu kontaktowania się z osobami pokrzywdzonymi przemocą, zakazu zbliżania się do pokrzywdzonych lub nakazać sprawcy czasowe opuszczenie lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym. Takie rozwiązanie pozwala ofiarom przemocy na unikanie styczności ze sprawcą i chroni ofiary przed dalszym doznawaniem ze strony sprawcy zachowań przemocowych.
Ponad powyższe, osoba doznająca przemocy fizycznej lub psychicznej ze strony domownika czyli osoby zamieszkującej z nią w jednym lokalu może złożyć do Sądu wniosek o eksmisję – czyli nakazanie opuszczenia lokalu przez sprawcę przemocy. Postanowienie Sądu nakazujące sprawcy przemocy opuszczenie lokalu zajmowanego wspólnie z ofiarą przemocy jest natychmiast wykonalne czyli podlega wykonaniu nawet jeśli sprawca przemocy odwoła się od postanowienia do Sądu II instancji.
 
Władza rodzicielska
Warto jeszcze wspomnieć, że w przypadku stosowania przemocy przez rodzica w stosunku do dzieci Sąd ma możliwość ingerencji we władzę rodzicielską sprawowaną przez sprawcę.
Sąd ma trzy możliwości ingerencji we władzę rodzicielską: jej ograniczenie, zawieszenie bądź całkowite pozbawienie. W przypadku stwierdzenia zagrożenia dobra dziecka Sąd opiekuńczy może w szczególności zobowiązać rodziców oraz dziecko do określonego postępowania lub skierować rodziców do placówek albo specjalistów zajmujących się terapią rodzinną lub świadczących rodzinie stosowną pomoc, określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia Sądu albo poddać rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun, poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego, skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi. Sąd może też zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej. W tym przypadku Sąd opiekuńczy zawiadamia o wydaniu orzeczenia właściwą jednostkę pomocy społecznej, która udziela rodzinie dziecka odpowiedniej pomocy i składa sądowi opiekuńczemu sprawozdania dotyczące sytuacji rodziny i udzielanej pomocy.